ازدواج سفید و نحوه انجام آن | بررسی ازدواج سفید در ایران

در چند سال اخیر ایجاد زندگی مشترک بدون ثبت قانونی و خارج از شرع اسلامی که ازدواج سفید نامیده می شود، در جامعه ایران به شدت رواج پیدا کرده است.

این سبک از زندگی مخالفان و موافقان زیادی دارد که هریک استدلال های خود را در رد و قبول آن دارند. در این مقاله سعی بر این داریم که نظر مخالفان و موافقان این نوع زندگی را مطرح کرده و در نهایت تحلیلی بر آن داشته باشیم.

چگونگی ازدواج سفید

ازدواج سفید تشکیل زندگی مشترک و پیوند زناشویی بین زن و مرد بدون در نظر گرفت چارچوب های قانونی، شرعی و عرفی است.

به نقل از ویکی پدیا ازدواج سفید در اصل از واژه فرانسوی Mariage blanc و واژه انگلیسی White marriage آمده است. هنگامی که افراد به دلایل مختلف مانند انگیزه های اقامت در یک کشور دیگر و کسب ویزا یا فرار از تعقیب قضایی و بسیاری موارد دیگر با شخص دیگری ازدواج کرده و این ازدواج ثبت می شود اما یک ازدواج واقعی نیست و رابطه جنسی در آن برقرار نمی شود به این نوع ازدواج، ازدواج سفید می گویند. در واقع واژه سفید استعاره ای از عدم برقراری رابطه جنسی و سفید ماندن ملافه ها در شب زفاف است.

اما در ایران این واژه کاربرد متفاوتی دارد و نه تنها رابطه جنسی در آن برقرار می شود بلکه ثبت قانونی نیز صورت نمی گیرد. از آنجا که در جامعه ایران خانواده از اهمیت زیادی برخوردار بوده و نقش محوری در بسیاری از مناسبت ها و در زندگی شخصی و اجتماعی افراد دارد، روبرو شدن با این پدیده موضوع پیچیده ای است که نمی توان به راحتی از کنار آن عبور کرد. زیرا نه تنها حکومت ازدواج سفید را کاری خلاف قانون می داند و از آن تعبیر به “هم باشی سیاه” می نماید و نیز برای آن مجازات هایی تعیین کرده است بلکه جامعه نیز هنوز پذیرای ازدواج سفید نیست.

با این حال این پدیده وجود داشته و در حال گسترش است و طبعاً مانند هر پدیده دیگری موافقان و مخالفان زیادی دارد. مسأله این است که باید در مورد آن صحبت شده و برای رد و قبول آن از سوی جامعه و حاکمیت راهکاری اندیشیده شود. اگر رد می شود شرایطی به وجود بیاید و زیر ساخت هایی صورت بگیرد که افراد تمایلی به انتخاب ازدواج سفید به عنوان سبکی از زندگی نداشته باشند و اگر مورد قبول واقع می شود قوانینی برای آن تصویب شود.

بررسی دلایل مخالفان ازدواج سفید

مخالفان ازدواج سفید مهمترین عامل مخالفت خود را هماهنگ نبودن این سبک از زندگی با ساختار جامعه ایرانی و اهمیتی که به نقش خانواده می دهد و آموزه های دینی ما می دانند. این افراد معتقدند ایجاد زندگی مشترک بدون هیچ قاعده و قانونی ماهیت غربی داشته و پذیرش عمومی این پدیده در ایران بسیار پایین است. از طرف دیگر تبعات به هم خوردن این نوع زندگی مشترک از طلاق بیشتر است. امنیت روانی در این زندگی پایین است و افراد همواره نگران از بین رفتن زندگی و رابطه شان هستند.

مخالفان معتقدند وقتی هیچ قانون، شرع و عرفی برای یک ازدواج وجود نداشته باشد، طرفین هر زمان که بخواهند این رابطه را به هم زده و هیچ تلاشی برای رفع مشکلات به وجود آمده نمی کنند. در واقع این نوع در کنار هم بودن را ناشی از بی مسئولیتی طرفین و عدم آمادگی آنها برای قبول مسئولیت های یک زندگی مشترک می دانند. همینطور می گویند تبعات به هم خوردن این رابطه برای زنان بیشتر است زیرا پس از به هم خوردن رابطه هیچ حق و حقوقی به آنها تعلق نمی گیرد.

از طرف دیگر چون ازدواج سفید در میان خانواده های ایرانی پذیرفته شده نیست اکثراً افراد مخصوصاً دختران از طرف خانواده ها طرد شده و از این جهت فشار و تنش زیادی را تحمل می کنند. همچنین غیر قانونی بودن رابطه و ترس از افشای آن و برچسب خوردن از طرف جامعه مسأله ای است که باعث آسیب پذیرتر شدن افراد درگیر در آن می شود.

مخالفان بر این عقیده اند که با رواج سبک زندگی ازدواج سفید مفهوم خانواده و فرزند آوری از بین می رود. با انتخاب این نوع در کنار هم بودن فرصت بچه دار شدن از افراد گرفته می شود و اگر فرزندی به وجود بیاید هیچ راه حلی غیر از از بین بردن آن باقی نمی ماند. به این ترتیب آمار سقط های غیر قانونی و مرگ و میر و مشکلات ناشی از آن به شدت بالا می رود و سلامت جسمی و روانی زنان در معرض خطر بزرگی قرار می گیرد. اگر فرزند نیز به دنیا آورده شود به عنوان یک فرد نامشروع بی شناسنامه و بی آینده عواقب سختی را به دنبال خواهد داشت و از بسیاری حقوق اجتماعی مانند تحصیل بی بهره خواهد بود.

از طرفی این نوع ازدواج سطح زن که یک مقام والا است در این نوع ازدواج زیر سوال رفته و نگاه ابزاری بیشتری به اون می شود. احتمال فرزندآوری در این نوع ازدواج به حداقل می رسد و زن و مرد بهترین دوران زندگی خود را بدون انگیزه و یکنواخت سپری می کنند و در نهایت دچار اختلالات زیادی می شوند و آینده ای با افسردگی و پشیمانی در پیش رو خواهند داشت.

و در نهایت مخالفان می گویند با از بین رفتن اخلاق، جامعه ای بی قید و بند و هرج و مرج طلب خواهیم داشت. عدم وجود قانونی برای برقراری روابط جنسی باعث می شود افراد به صورت لجام گسیخته اقدام به برقراری رابطه کنند که عواقب آن را در به وجود آمدن ازدواج های ساندویچی می بینیم. در رابطه ای که اصطلاحاً به آن ازدواج ساندویچی گفته می شود فرد یک روز با یک نفر ارتباط برقرار می کند و فردا با فردی دیگر. این نوع رابطه بنیان جامعه را به شدت متزلزل کرده و عواقب وخیم زیادی در پی دارد.

بررسی دلایل موافقان ازدواج سفید

مهمترین دلیل موافقان ازدواج سفید طی کردن یک مسیر درست و آگاهانه برای انتخاب یک نفر به عنوان شریک زندگی تا آخر عمر است. آنها معتقدند روش های انتخاب همسر در ایران بسیار ناآگاهانه و بدون شناخت و درک درست از طرف مقابل است و ازدواج سفید می تواند راهی برای شناخت زوجین از یکدیگر قبل از ازدواج باشد.

بعضی از موافقان ازدواج سفید آن را راهی برای رسیدن به استقلال و آزادی فردی می دانند. این مسأله بخصوص برای زنان که بیشتر درگیر سنت های محدود کننده خانواده هستند جلوه بیشتری دارد. زیرا تا وقتی که در خانواده پدری خود زندگی می کنند باید پیرو قوانین پدر و تابع او باشند و در یک ازدواج سنتی در خانه همسر نیز باید از همسر خود تبعیت کنند. بنابراین زندگی با فردی را ترجیح می دهند که خود نیز از سنت و قانون فراری است.

از طرف دیگر موافقان این نوع زندگی معتقدند به دلیل قوانین نابرابر و ناعادلانه که بین حقوق زن و مرد در یک ازدواج رسمی وجود دارد چرا باید تن به ازدواجی دهند که وارد رابطه ای تبعیض آمیز و نابرابر از لحاظ حقوقی با شریک زندگی شان می شود. برخی فعالان حقوق زنان ازدواج سفید را نوعی انتخاب آگاهانه زنان در مقابل قواعد تبعیض آمیز ازدواج در ایران می دانند.

موافقان معتقدند شرایط ازدواج در جامعه ایران آنقدر سخت و پر هزینه شده است و خرج و مخارج آنقدر بالاست که توجیحی برای یک ازدواج رسمی وجود ندارد. خانواده ها به شدت متوقع بوده و سنگ های زیادی بر سر راه زوج های جوان می اندازند. پس چه عیبی دارد که به دور از قوانین دست و پا گیر و شرع و عرف زندگی دو نفره را بدون دردسر و بسیار ارزان تر و ساده تر شروع کرد؟

از طرف دیگر موافقان بر این عقیده اند که طلاق تابوی بزرگی در جامعه ما است که انگ آن دامان افراد مخصوصاً خانم ها را گرفته و زندگی را برای آنها سخت می کند. به همین دلیل بسیاری افراد از ترس طلاق در رابطه ناکارآمد و بیمار خود باقی مانده و سختی ها و مشکلات زیادی را تحمل می کنند. انتخاب ازدواج سفید به عنوان سبکی از زندگی اجازه می دهد افراد بدون هیچ فشار اجتماعی و مشکلات حقوقی و سردرگمی در پیچ و خم راهروهای دادگاه خانواده از رابطه ای که به آن علاقه ای ندارند بیرون آمده و تبعات ناشی از آن را نیز تحمل نکنند.

بسیاری از موافقان ازدواج سفید دنیا را جای قشنگی برای حضور بچه ها نمی دانند. آنها بر این باورند حال که جامعه ایران آمادگی پذیرش کودکانی که با این سبک از زندگی احتمال به وجود آمدن شان هست را ندارد بنابراین لزومی به فرزند آوری وجود ندارد و همین که دو نفر از پس زندگی و مخارج خودشان بربیایند کفایت می کند. اگر هم ناخواسته کودکی در این رابطه شکل بگیرد همان کاری را خواهند کرد که زنان متأهل برای خلاص شدن از کودکان ناخواسته شان انجام می دهند.

تحلیل ها و پیشنهادات

ازدواج سفید پدیده ای است که وجود دارد و نمی توان آن را نادیده گرفت. این ازدواج در جامعه ای که شرایط پذیرش آن وجود ندارد می تواند بسیار آسیب زا باشد و به نظر نمی رسد که جامعه سنتی و خانواده محور ایران و همچنین حکومت اسلامی روی خوش به این موضوع نشان دهد. به وجود آوردن بستر مناسب برای ازدواج آسان، بهبود شرایط اقتصادی، آسان کردن فرهنگ ازدواج و تبلیغات مناسب در جهت آن، اشتغال زایی، فراهم کردن شرایطی که افراد بتوانند بدون دغدغه با یکدیگر ارتباط داشته و به شناخت و آگاهی کافی از یکدیگر برسند، اصلاح برخی قوانین موجود در ازدواج و طلاق می تواند شرایطی پیش آورد که افراد تمایل بیشتری به ازدواج در چارچوب شرع و عرف داشته باشند.

آمار ازدواج سفید در ایران

ایران از جمله کشورهایی است که با این سبک از زندگی و این نوع از ازدواج مخالف است و آن را به رسمیت نمی شناسد و برای آن مجازاتی را تعیین کرده است به همین دلیل آمار دقیق و موثقی برای میزان ازدواج سفید در ایران وجود ندارد. اما با توجه به گزارشات و تحقیقاتی که جامعه شناسان و محققین بر روی جامعه انجام دادند، آمار ازدواج سفید در ایران با توجه به وضعیت بد اقتصادی جوانان و شرایط سخت ازدواج رسمی در بین خانواده ها، در حال افزایش است و ازدواج سفید در بین جوانان در حال رواج یافتن و هنجارشکنی است.

دلایل گسترش ازدواج سفید در جامعه ایران

از نگاه شرع و قانون و عرف جامعه، رابطه بین دو نفر در صورتی صحیح است که طرفین شروط معمول برای این رابطه را بر آورده کرده باشند. طبق ماده 1062 قانون مدنی: “نکاح واقع می‌شود به ایجاب و قبول به الفاضی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید.” با توجه به اینکه در ازدواج سفید طرفین بدون قصد ازدواج با هم در ارتباط هستند، وجه قانونی ندارد.

البته موضوع ازدواج سفید در قوانین ما به صراحت جرم انگاری نشده است، ولی با توجه به ماده‌ای که ذکر شد زندگی زوجین در کنار هم تنها در قالب عقد نکاح مورد تایید واقع می‌شود. در نتیجه رابطه دختر و پسر بدون جاری شدن صیغه عقد و رضایت پدر صحیح نمی‌باشد و از نظر قانونی جرم محسوب می‌شود و به عنوان زنا مجازاتی را در پی خواهد داشت. همچنین فرزند ناشی از این روابط فاقد مشروعیت قانونی می‌باشد و در صورت انکار مرد حضانت آن به مادر سپرده می‌شود و به او هیچ گونه ارث پدری تعلق نمی‌گیرد.

طول عمر ازدواج سفید در ایران

اساسا سن ازدواج در همه جای دنیا در پایین ترین میزان ممکن قرار دارد. زیرا کسانی که میل به این نوع ازدواج دارند اشخاصی هستند که از تعهد و  مسئولیت پذیری روابط، روی گردان هستند. البته با توجه به اینکه ماهیت ازدواج سفید در ایران با سایر نقاط دنیا متفاوت است، آمارهای رسمی و قابل استناد نیز در رابطه با آن وجود ندارد. ولی طبق بررسی‌های میدانی که روی چندین زوج انجام شده است، طول عمر ازدواج سفید در ایران بین یک تا سه سال است.

میانگین سن کسانی که  در ایران به ازدواج سفید روی می‌آورند

میانگین سن کسانی که به ازدواج سفید روی می‌آورند بین 25 تا 30 سال است. بیشتر این افراد نیز دارای تحصیلات کاردانی تا کارشناسی هستند و از قشر تحصیل کرده اجتماع می‌باشند.

تبعات ازدواج سفید کدامند

این قبیل روابط موجب کاهش فرزندآوری می‌شود. زیرا فرزندان حاصل شده از چنین ازدواجی بیشترین صدمه را می‌بینند، چرا که این ازدواج ثبت نمی‌شود و جنبه قانونی ندارد. در نتیجه به فرزند متولد شده نیز شناسنامه تعلق نمی‌گیرد. از این رو فرزندی که در این رابطه حاصل می‌شود بیشتر به طور بارداری ناخواسته اتفاق می‌افتد و در نهایت به سقط جنین منتهی می‌شود. تبعات روحی و جسمی این واقعه هم نثار دختر می‌شود، چه بسا که در آینده احتمال بارداری مجدد او نیز کاهش می‌یابد. از دیگر تبعات این نوع ازدواج می‌توان به پایان زود هنگام رابطه اشاره کرد.